Śmigielski Adam Antoni h. Łodzia (1674 — ok. 1716) starosta gnieźnieński, chorąży nadworny koronny, generał major wojsk koronnych, dowódca zgrupowań kawalerii w dobie wielkiej wojny północnej.

Ur. 22 VII w Markowicach w rodzinie średniozamożnej szlachty, był synem Stanisława (zm. przed 1699), komornika ziemskiego poznańskiego, pisarza grodzkiego kcyńskiego (w r. 1682), właściciela do r. 1682 Markowic i części Pieńkowic oraz Ojerzyc, a od ok. r. 1685 Gorzyc i Gorzyczek w pow. kościańskim, oraz Katarzyny z Krzyżanowskich, córki Władysława i Anny z Kaczkowskich. Miał brata Jana Franciszka (ur. 17 X 1666 w Oporowie, zm. w dzieciństwie) oraz siostry: Annę (ur. zapewne 30 III 1677 w Markowicach), zamężną za Łukaszem Błociszewskim, i Petronelę Konstancję (ur. 30 V 1678), żonę Franciszka Błociszewskiego.

Zapewne na początku l. dziewięćdziesiątych XVII w. zaciągnął się Ś. jako towarzysz do chorągwi pancernej swego dalekiego krewnego, bp. chełmińskiego Kazimierza Opalińskiego, brata Piotra, woj. łęczyckiego, z którym był związany jego ojciec (po śmierci biskupa przejętej przez rotmistrza Wojciecha Czackiego, star. włodzimierskiego). W r. 1694 został skierowany z dwukonnym pocztem pod komendę rotmistrza Tomasza Majkowskiego do jego chorągwi pancernej stacjonującej w Okopach Świętej Trójcy; jako chorąży tego oddziału przypuszczalnie uczestniczył tam w akcjach przeciw oddziałom tatarskim i tureckim, ucząc się wojny podjazdowej. Ze swą jednostką wziął prawdopodobnie udział w zawiązanej 23 VIII 1696 konfederacji wojskowej pod wodzą Piotra Baranowskiego. Do Wielkopolski wrócił, jak się wydaje, po pokoju karłowickim i rozwiązaniu jednostki w r. 1699. Na sejmiku relacyjnym woj. poznańskiego i kaliskiego został 15 IX t.r. obrany komisarzem skarbowym poznańskim; wobec zerwania sejmiku i unieważnienia jego laudum wybór ponowiono na powtórnym sejmiku relacyjnym 15 IX 1700 w Środzie. Dn. 18 IV 1701 został obrany z woj. kaliskiego posłem na sejm zwycz. t.r. Z innymi posłami wielkopolskimi poparł żądania zakończenia obrad i zwołania nowego sejmu po wycofaniu z Polski wojsk saskich, a sam domagał się wystosowania oficjalnych manifestów przeciw koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III na króla w Prusach. Za konsensem królewskim z 19 VII 1701 Zygmunt Unrug scedował star. gnieźnieńskie Ś-emu i jego żonie. Po wkroczeniu armii szwedzkiej w głąb Rzpltej, klęsce wojsk polskich i saskich pod Kliszowem (19 VII 1702) oraz zawiązaniu popierającej Augusta II konfederacji szlachty małopolskiej na zjeździe pod Sandomierzem (sierpień—wrzesień 1702) został Ś. wyznaczony przez sejmik generalny prow. wielkopolskiej 30 X 1702 w Kole na deputata do boku króla Augusta II. Dn. 29 XI t.r. obrano go wielkopolskim posłem na radę toruńską konfederacji sandomierskiej. Gdy Maciej Radomicki, od niedawna star. generalny wpol., mianował Ś-ego pisarzem grodzkim poznańskim, ten złożył wprawdzie 5 III 1703 w Poznaniu przysięgę na ten urząd, ale szybko z niego zrezygnował. Z Władysławem Pawłowskim zerwał 31 V t.r. sejmik przedsejmowy w Środzie, po czym próbował przeszkodzić dojściu powtórnego sejmiku 11 VI, ale jego manifestu nie uznano i wybrano reprezentację poselską spośród przeciwników Augusta II. Jednak grupa zwolenników Wettyna wysłała Ś-ego na sejm lubelski 1703 r., by nie dopuścić do obrad posłów wybranych w Środzie i Ś. wystąpił 20 VI t.r. w izbie poselskiej, przypominając o swoim manifeście. Sejm lubelski wyznaczył go na deputata do boku Augusta II oraz na komisarza ds. rozgraniczenia Wielkopolski ze Śląskiem. W sierpniu Radomicki wysłał Ś-ego z listem i informacjami do podkanclerzego kor. Jana Szembeka.

Wobec wystąpienia przez szlachtę wielkopolską na sejmiku w Środzie w lipcu 1703 przeciw uchwałom sejmu lubelskiego i zawiązaniu przez nią antykrólewskiej konfederacji, Ś. nie włączał się więcej do działań samorządu szlacheckiego swojej prowincji, lecz zaciągnął chorągiew, zapewne pancerną, i 13 X t.r. otrzymał na nią list przypowiedni od Augusta II; siły swe uzupełniał systematycznie nowymi zaciągami, złożonymi także z chłopów. Na czele tego oddziału zwalczał od jesieni t.r. podjazdy szwedzkie w Wielkopolsce oraz grupy polskich zwolenników króla Szwecji Karola XII, a 27 V 1704 pod Poznaniem rozbił oddział polsko-szwedzki dowodzony przez płk. Dobrosołowskiego i ppłk. Hagena. Jego akcje nie stwarzały dla Szwedów poważniejszego zagrożenia; w jednym ze starć pchnięty dzidą, uciekł «bez kontusza, czapki i szabli». Chroniony przez oddziały Ś-ego sejmik nadzwycz. zwolenników Augusta II pod Kościanem 9 VI t.r. uchwalił dla niego kwotę 5 tys. zł «za tyle podjętych in rem województw i całej R.P., cum dispendio zdrowia fatyg». W sierpniu chorągiew Ś-ego wraz z siłami Radomickiego współdziałała pod Poznaniem z saskimi oddziałami gen. M. Schulenburga, zapewne osłaniając je w trakcie marszu w kierunku Włocławka. Ś. być może wziął udział 20 IX w przegranej bitwie ze Szwedami pod Stęszewem. W poł. października znajdował się u boku Augusta II pod Pułtuskiem, a w listopadzie udał się za królem «w kilkaset koni» do Krakowa. Stąd czynił podjazdy przeciw Szwedom, sięgające do Wielkopolski, m.in. koło Wielunia rozbił oddział liczący kilkuset żołnierzy. W styczniu 1705 chorągwie Ś-ego stacjonowały w dobrach klasztoru Norbertanek w Imbramowicach, a wczesną wiosną t.r. operowały w okolicach Leszna i Kościana. W czerwcu Ś. rozbił oddział szwedzkiej kawalerii oraz rozpędził przeciwników Augusta II zebranych na sejmiku w Opatowie, aresztując m.in. Stanisława Dunina-Karwickiego, wysłanego przez sejmik sandomierski do Karola XII; więźniów odesłał do Brześcia Lit. W 2. poł. czerwca i w lipcu działał na Mazowszu, m.in. na Pradze pod Warszawą, niepokojąc konfederatów warszawskich gromadzących się tu za uniwersałami prymasa Michała Radziejowskiego. Potajemnie Ś. wtargnął też do Warszawy i zniszczył uniwersały prymasowskie, publikując w zamian uniwersały Augusta II. Pustoszył również dobra prymasowskie, nie oszczędzając Łowicza i Skierniewic. Po porażce sił polsko-saskich pod komendą gen. O. A. von Paijkula w pobliżu podwarszawskiej Woli 31 VII 1705, zmuszony jednak został do odwrotu do Prus Królewskich. We wrześniu t.r. operował na Warmii, m.in. 22 IX w Lidzbarku pojmał szwedzkiego generała z rodziną, oddziałem i skarbcem, poczynił też znaczne szkody w tamtejszych majątkach prymasa. Uznany za jedyną osobę mogącą skutecznie zwalczać mniejsze oddziały szwedzkie, za «Achillesa i Hektora polskiego» używającego forteli i atakującego nieprzyjaciela «z marszu», zyskał wśród obrońców Augusta II wielką popularność i autorytet.

W trakcie negocjacji traktatu ze Szwecją, jesienią 1705, zwolennicy Leszczyńskiego zgromadzeni na walnej radzie konfederacji warszawskiej domagali się wykluczenia Ś-ego z planowanej amnestii. Tymczasem Ś. podążył przez Mazowsze do Małopolski, gdzie w grudniu przeprawił się przez Wisłę pod Zawichostem, a pod Kielcami rozgromił dwie chorągwie woj. kijowskiego Józefa Potockiego; próba zdobycia Kielc zakończyła się jednak niepowodzeniem. W kompucie wojsk kor. z 20 XII t.r. miał trzy chorągwie dragonii (240 porcji). W konkluzjach rady grodzieńskiej konfederacji sandomierskiej przy Auguście II zapisano 21 XII gwarancje amnestii dla Ś-ego za czyny popełnione podczas działań zbrojnych, a podczas walnej rady otrzymał patent generała majora (wg J. Feldmana dostał go od cara Piotra I). Na podwarszawskiej Pradze zniósł pułk wielkopolski pod komendą Andrzeja Skórzewskiego. Dn. 30 I 1706, na audiencji u Augusta II w Tykocinie, przekazał królowi kilku ważnych jeńców, m.in. sekretarza konfederacji warszawskiej Stefana Urbanowskiego, pojmanego wraz z dokumentami. W nagrodę otrzymał 16 II t.r. nadanie skonfiskowanej Stanisławowi Leszczyńskiemu tenuty Kazuń w ziemi warszawskiej (w nadaniu wymieniono go jako pułkownika).

Po przegranej przez Sasów bitwie pod Wschową, 13 II 1706, Ś. został wysłany do Wielkopolski, by nękać przeciwnika podjazdami. Najechał wtedy Leszno i Kościan, po czym w marcu t.r. wyprawił się ponownie do Prus Królewskich, gdzie pod Malborkiem wziął do niewoli cały świeżo rekrutowany regiment piechoty Potockiego oraz zdobył kasę wojskową. Na przełomie marca i kwietnia skierował się do Warszawy, a w poł. kwietnia przybył ze swymi siłami pod Kraków. Dn. 13 IV otrzymał nominację na chorążego nadwornego kor., a 5 V dostał porucznikostwo chorągwi husarskiej buławy polnej kor. Pokonawszy na podkrakowskim Kazimierzu 300-osobowy oddział szwedzki, prezentował jeńców 19 V w Łobzowie Augustowi II. Na czele chorągwi polskich oraz dwóch pułków saskiej dragonii (razem ok. 3 tys. ludzi) w dalszym ciągu podchodził Szwedów w Małopolsce i Wielkopolsce; w czerwcu ścigał dywizję Potockiego do Prus Królewskich, gdzie zaatakował broniony przez siły wojewody kijowskiego Starogard, a w lipcu starł się z nim pod Toruniem. Hetman w. kor. Adam Mikołaj Sieniawski narzekał w lipcu na płynące zewsząd skargi na rabunki i gwałty dokonywane przez żołnierzy Ś-ego, którzy «wieszali ludzi i kołysali nimi jak dzwonami». W przegranej pod Płońskiem bitwie z Potockim Ś. stracił trzy chorągwie. Dn. 27 VII otrzymał od Augusta II jakieś królewszczyzny na Litwie, skonfiskowane kanclerzowi lit. Karolowi Stanisławowi Radziwiłłowi. W październiku nacierał na wycofujących się Szwedów w okolicach Piotrkowa. Wg Otwinowskiego August II już po swej abdykacji 24 IX w Altranstädt m.in. pod jego wpływem podjął decyzję o stoczeniu bitwy ze Szwedami. Dn. 29 X w zwycięskiej bitwie pod Kaliszem Ś. dowodził 12 chorągwiami wielkopolskimi i dwoma pułkami saskiej dragonii. Nazajutrz Potocki poddał się wraz z rodziną saskiemu gen. M. Brandtowi; August II, zmuszony odesłać go do Karola XII, potajemnie polecił Ś-emu odbicie jeńców. Ś. przejął ich w pozorowanej potyczce w Jedlińsku nad Wisłą. Wg Andrzeja Kamińskiego, po wyjeździe Augusta II na początku grudnia do Saksonii, Ś. wstąpił do służby rosyjskiej. Zawiózł jeńców do obozu rosyjskiego w Przemyślu, a sam udał się do kwatery gen. A. Mienszykowa w Żółkwi, gdzie doszło do sporu o uwięzionych.

Pod wpływem tego sporu, w nadziei na buławę polną od Stanisława Leszczyńskiego, być może również ze względu na uczucie żywione do córki Potockiego Zofii, jak się wydaje wtedy obiecanej mu za żonę, Ś., który już wcześniej wyrażał podobno niechęć do konfederatów sandomierskich i Rosji, jeszcze w grudniu 1706 zdecydował się zmienić orientację. Odbił Potockiego z rodziną z rąk rosyjskich oraz (wg Otwinowskiego) pokonał rosyjskie oddziały gen. W. von Böhme (Behme) i (pod Jarosławiem) gen. G. Phlugha, biorąc obu dowódców do niewoli. Wyprawiwszy na Węgry rodzinę Potockiego, pobił 11 I 1707 pod Tuchowem grupę chorągwi kor., którą przejął w większości pod swą komendę, na koniec przez Częstochowę doprowadził Potockiego do Wielkopolski. Hetman Sieniawski rozesłał wtedy uniwersały ostrzegające przed Ś-m, a Mienszykow nakazał powiesić go «in effigie» oraz wyznaczył nagrodę 5 tys. talarów za sprowadzenie go żywego, a 2 tys. talarów za jego głowę. Ś. na początku r. 1707 udał się do Saksonii, gdzie za namową Karola XII Stanisław Leszczyński na audiencji w Leissnig «przyjął go do łaski swojej» i mianował stolnikiem kor. Za konsensem króla Stanisława Ś. być może scedował t.r. star. gnieźnieńskie Ludwikowi Boruckiemu, pisarzowi grodzkiemu inowrocławskiemu (od r. 1707 występuje on w źródłach jako star. gnieźnieński). W lutym t.r. wyprawił się z Wielkopolski pod Warszawę, a 11 III na czele 3 tys. żołnierzy rozbił 1,5 tys. oddział rosyjski w rejonie Torunia. Pod Kaliszem poniósł jednak znaczne straty, po czym 27 III w bitwie pod Koronowem i Łopienną stracił ponad połowę żołnierzy; na czele niedobitków wycofał się ze star. rawskim Janem Grudzińskim do Poznania. Wraz z Potockim walczył w czerwcu w Prusach Królewskich, a na początku września pokonał w starciach pod Koźminem i Kaliszem oddział rosyjski gen. Schültza, którego następnie ścigał aż pod Łęczycę. Pod naporem wojsk płk. Mikołaja Swinarskiego uciekł w październiku z Kalisza, lecz po zajęciu Wielunia i Siewierza organizował w grudniu podjazdy pod Kraków. Po szeregu potyczek w okolicach Siewierza i Wielunia w styczniu i lutym 1708 działał w marcu t.r. z siłami Potockiego na Mazowszu i w kwietniu na Podlasiu. Od czerwca 1708 dywizja Ś-ego znajdowała się w rejonie Torunia, ale już pod koniec lipca t.r. w okolicach Łomży połączyła się ponownie z oddziałami Potockiego. Ś. pod koniec sierpnia zaatakował znacznymi siłami pod Skrzynnem nad rzeką Radomką dywizję regimentarza Jakuba Zygmunta Rybińskiego i zmusił go do wycofania się za Wisłę, lecz wkrótce został przezeń odepchnięty za Pilicę. W październiku ponownie uczestniczył ze swymi chorągwiami w działaniach na Podlasiu, skąd zamierzano ruszyć na woj. lubelskie i Wołyń, co jednak nie doszło do skutku. Siły Ś-ego, zgromadzone w poł. listopada z oddziałami Potockiego w obozie pod Łaskiem w woj. sieradzkim, ruszyły na Koniecpol, gdzie obaj dowódcy zaatakowali dywizje Rybińskiego i podskarbiego w. lit. Ludwika Pocieja; ponieśli klęskę, a Ś. został ranny. Na wiosnę 1709 dołączył do sił Stanisława Leszczyńskiego, ciągnącego od listopada 1708 na pomoc Karolowi XII na Ukrainę. W pościgu za wojskami Sieniawskiego oddziały Ś-ego dotarły w marcu 1709 do Sambora, dając się po drodze we znaki okolicznym miejscowościom. Na przełomie kwietnia i maja t.r. Ś. próbował opanować podstępem twierdzę Brzeżany, jednak obrońcy spalili miasto i wciągnęli go w zasadzkę, a w czasie odwrotu zadali mu znaczne straty. Na początku lipca oddziały Ś-ego wraz z siłami Potockiego i Grudzińskiego znajdowały się w woj. sandomierskim i krakowskim. Gdy po klęsce pod Połtawą Szwedzi wycofywali się na zachód, Ś. osłaniał ich odwrót. Podobno pod Częstochową wyjawił Potockiemu swój plan powrotu do stronnictwa Augusta II; gdy ta wiadomość dotarła do Szwedów, został w Prusiecku pod Brzeźnicą aresztowany i wywieziony w kajdanach do Szczecina.

W styczniu 1710, gdy Ś. był w niewoli, sejmik średzki wyznaczył w jego miejsce nowego deputata do boku Augusta II, zalecając równocześnie posłom na Walną Radę Warszawską, by prosili Wettyna o podjęcie starań o uwolnienie Ś-ego. Ten jednak porzucił już zamiar opuszczenia stronnictwa stanisławowskiego; uwolniony, zorganizował w czerwcu 1711 wypad z Pomorza Szczecińskiego na Kujawy i do Prus Królewskich, docierając pod Toruń; został jednak odparty. Z królem Stanisławem i jego dworem przybył 15 IX t.r. do Karlskrony, skąd udał się do Sztokholmu, gdzie poślubił Zofię Potocką. Tymczasem sejmik przedsejmowy w Środzie zlecił 23 II 1712 posłom szukanie na sejmie sposobu na umożliwienie Ś-emu powrotu do kraju. Na początku grudnia t.r. w kilkuosobowej grupie z królem Stanisławem przedostał się Ś. przez Niemcy, Węgry i Siedmiogród do Mołdawii, skąd w r. 1713, na czele swoich oddziałów, nękał pogranicze Rzpltej. W sierpniu t.r., gdy w Polsce likwidowano spisek zwolenników Leszczyńskiego, żona Ś-ego, przybyła ze Sztokholmu do Gdańska, została tam aresztowana. Nie wiadomo, czy i kiedy małżonkowie spotkali się ponownie. Zapewne w związku z poczynaniami kuchmistrza kor. Stanisława Tarły, który uzyskawszy amnestię od Wettyna wrócił do Rzpltej, lecz nie zaprzestał knowań przeciw niemu i organizował antykrólewską akcję, Ś. i Michał Serwacy Wiśniowiecki przybyli na początku lutego 1714 z 30 chorągwiami do Wiśniowca na Wołyniu. Gdy jednak działania te nie powiodły się, Ś. udał się do Wrocławia, gdzie schronili się przywódcy stronnictwa stanisławowskiego. W kwietniu t.r. w imieniu Augusta II namawiał ich do powrotu kanclerz lit. Radziwiłł, Ś. korespondował w tej sprawie z kanclerzem kor. Szembekiem. Pod koniec listopada przybył na dwór Augusta II. Utrzymał godność chorążego nadwornego kor., a 26 XII uzyskał przywilej królewski «z okienkiem» na cesję star. gnieźnieńskiego (chodziło zapewne o legalizację cesji dokonanej na rzecz Boruckiego). W poł. maja 1715 był w Warszawie, skąd pod koniec tego miesiąca udał się na Litwę w celu objęcia ekonomii nadanej mu przez Augusta II.

Odziedziczone wsie Gorzyce i Gorzyczki wydzierżawił Ś. Dobrogostowi Kurnatowskiemu. Dn. 6 II 1703 otrzymał nadanie wsi królewskiej Piętno w pow. konińskim. Zmarł najpóźniej na początku r. 1716; miejsce i okoliczności śmierci pozostają nieznane. Przywilej dla Boruckiego na starostwo po śmierci Ś-ego był datowany 17 III t.r. Rysopis Ś-ego w relacji z r. 1707, «w stroju niemieckim, z wąsami czarno pofarbowanemi i ku górze nastrojonemi», jest zbieżny z jego dziewiętnastowiecznym wizerunkiem.

Od r. 1698 był Ś. żonaty z Marianną z Nieżychowskich (zm. ok. 1704), wdową po Wojciechu Zbijewskim (zm. 1696). Po raz drugi ożenił się z Zofią, wnuczką Andrzeja (zm. 1691, zob.), córką Józefa (1673—1751, zob.), siostrą Stanisława (1698—1760, zob.) Potockich. Nie pozostawił potomstwa. Wdowa poślubiła kaszt. podlaskiego Dominika Piotra Kossakowskiego (zm. 1730). Spadkobierczyniami Ś-ego były jego siostry, a brak jakichkolwiek rozliczeń z Potockimi sugeruje, że nie zawarto kontraktu i nie wypłacono posagu, który zabezpieczono by na skromnych dobrach Ś-ego. Krążące w Rzpltej opowieści o skarbach zgromadzonych przez Ś-ego podczas wielkiej wojny północnej nie znalazły odzwierciedlenia w dalszych losach jego spadkobierców.

Jako dowódca sprawdzał się Ś. w rajdach kawaleryjskich na rozproszone oddziały szwedzkie i rosyjskie. Brak wyraźniejszych sukcesów w jego działaniach po r. 1707 tłumaczono przedkładaniem przez niego rajtarii i dragonów nad ludzi «polskiej służby». Postać Ś-ego obrosła legendą, żywą na wsi wielkopolskiej jeszcze w XIX w.

Na wątkach biografii Ś-ego Henryk Rzewuski osnuł powieść „Adam Śmigielski starosta gnieźnieński” (Pet. 1851), a Józef Grajnert «obrazek historyczny» pod tym samym tytułem (P. 1893). Postać Ś-ego występuje też w utworach: Wincentego Szatkowskiego „Piękna płatnerzanka” („Dziennik dla wszystkich”, 1904—05) oraz Bronisława Heyduka „W północnej burzy” (W. 1976).

Całopostaciowy wizerunek sprzed r. 1735, w stroju oficera autoramentu cudzoziemskiego, na tle sceny batalistycznej, miedzioryt sygnowany Samuel Donnet, Dantzig, w B. Narod. w W., jego uproszczona wersja w: „Tyg. Ilustr.” 1863 nr 218 s. 460; Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV, W. 1999 VII; „La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque…” (Paris) T. 3: 1839—42 tabl. po s. 50; — Niesiecki, VIII; PSB (Karwicki Dunin Stanisław, Radziwiłł Karol Stanisław); Urzędnicy, X; Żychliński, VI; — Anusik Z., Karol XII, Wr. 2006; Burdowicz—Nowicki J., Piotr I, August II i Rzeczpospolita 1697—1706, Kr. 2010; Burkietowicz A., Sejmik sieradzki w latach 1669—1717, Sieradz 2009 s. 98; Cieślak E., Stanisław Leszczyński, Wr. 1994; Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, P. 2007 s. 372, 421, 473; Dzieje Krakowa, Kr. 1994 II; Dzieje Poznania, W.—P. 1988 I cz. 2 s. 622; Dzieje Wielkopolski, P. 1969 I 700—2; Feldman J., Polska a sprawa wschodnia, „Rozpr. PAU, Wydz. Filoz.-Hist.” T. 65: 1926; tenże, Polska w dobie wielkiej wojny północnej, Kr. 1925; tenże, Stanisław Leszczyński, W. 1984; From P., Klęska pod Połtawą, Zabrze 2010 s. 219; Gierowski J. A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953; tenże, Na szlakach Rzeczypospolitej w nowożytnej Europie, Kr. 2008; tenże, Traktat przyjaźni Polski z Francją w 1714 r., W. 1965; tenże, W cieniu Ligi Północnej, Wr. 1971; Górny A., Piwarski K., Kraków w czasie drugiego najazdu Szwedów na Polskę (1702—1709), Kr. 1932 s. 21; Jarochowski K., Bitwa kaliska z roku 1706, w: Z czasów saskich spraw wewnętrznych, polityki i wojny, P. 1886 s. 379, 386—91, 401, 410, 417, 421, 426, 428, 434, 439; tenże, Bitwa pod Poniecem dnia 9 listopada 1704, jej przeddzień i następstwa, tamże s. 329, 346, 365, 373; tenże, Bitwa wschowska dnia 13 lutego 1706 w: Opowiadania i studia historyczne, S. Nowa, P. 1884 s. 191, 196, 203; tenże, Dzieje panowania Augusta II, Oświęcim 2015 II 371, 382; tenże, Dzieje panowania Augusta II od elekcji Stanisława Leszczyńskiego aż do bitwy pułtawskiej (1704—1709), „Roczniki Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” R. 17: 1890 z. 1 s. 28, 42, 117, 131, 136, 140; tenże, Kamieniec i Poznań po Augustowej restauracji, w: Opowiadania i studia historyczne… s. 361, 382; tenże, Koniec Radziejowskiego, w: Nowe opowiadania i studia historyczne, W. 1882 s. 113, 151, 157, 166; tenże, Lauda połączonych województw poznańskiego i kaliskiego za panowania Augusta II, w: Z czasów saskich…, s. 19, 23, 36, 41—2, 68; tenże, Oblężenie miasta Poznania przez Patkula. Epizod z kampanii 1704, w: Nowe opowiadania…, s. 385, 391, 412—14, 440; tenże, Polityka saska i austriacka po traktacie altransztadzkim, w: Opowiadania i studia historyczne…, s. 131, 135, 139, 141, 182; tenże, Porwanie Jakuba i Konstantego Sobieskich przez Augusta II na drodze między Oławą a Wrocławiem dnia 27 lutego 1704 roku, w: Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 98—9; tenże, Rada senatu wyszogrodzka i zabiegi polityczno-dyplomatyczne po zajęciu Warszawy w miesiącu wrześniu 1704 r., w: Opowiadania i studia…, s. 70, 82; tenże, Stanisław Leszczyński po Połtawie, tamże, s. 227—8, 243, 248, 255, 257, 260, 270—1, 274, 297; tenże, Wielkopolskie Leszno w roku 1707, tamże s. 108, 118; tenże, Wycieczka Grudzińskiego starosty rawskiego do Polski w 1712 r., Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 325—7, 333, 335, 343; tenże, Zamachy Augusta II na Leszczyńskiego, w: Nowe opowiadania…, s. 4; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie po altransztadzkim 1706—1709, Wr. 1969; Kantecki K., Karol XII w Polsce i w Turcji, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 5: 1877 s. 167; tenże, Szkice i opowiadania, P. 1883 s. 177, 184; Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, W. 1991; Łakociński Z., Magnus Stenbock w Polsce, Wr. 1967; Małyszka A., Pastorzy kościoła ewangelickiego w Swarzędzu XVII—XX w., „Zeszyty Swarzędzkie” 2010 z. 2 s. 5—31; Pabich Ł., Bitwa pod Koniecpolem 21 listopada 1708 r., Zabrze—Tarnowskie Góry 2014 s. 18—20, 26, 33, 41, 43, 48—9, 52, 60, 62, 65—6, 68, 70, 73, 75—7, 106, 112, 116—17, 120—1, 126, 133, 137—8, 156—7; Płowy D., Poniec 7 XI 1704. Kampania jesienna Karola XII, Zabrze—Tarnowskie Góry 2013 s. 13; Perłakowski A., Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703—1729), Kr. 2004; Piwarski K., Hieronim Lubomirski hetman wielki koronny, Kr. 1929; Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kr. 2003; Porazinski J., Epiphania Poloniae. Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny północnej (1702—1710), Tor. 1999; tenże, Sejm lubelski 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII w., Tor. 1988; Ronikier J., Hetman Adam Sieniawski i jego regimentarze, Kr. 1992; Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, Red. J. Muszyńska, Kielce 2001; Sjöström O., Bitwa pod Wschową 1706, Zabrze—Tarnowskie Góry 2012 s. 63; Sowa J., „Ludzie niezwalczeni”. Rejestry chorągwi jazdy autoramentu narodowego w Okopach Św. Trójcy, 1693—1695, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, Red. Z. Hundert, Oświęcim 2013 II 286—7; Tarnowski K., Adam Śmigielski chorąży nadworny koronny, starosta gnieźnieński, „Bibl. Warsz.” 1850 t. 1 s. 245— 65; Wagner M., Działania wojenne w latach 1702—1709, w: Dzieje wojen i wojskowości polskiej, W. 2000 III cz. 2 (mszp. w B. Akad. Obrony Narod. w W.); Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Zwierzykowski M., Komisja Skarbowa Poznańska. Z dziejów sejmikowej administracji i sądownictwa skarbowego w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, P. 2003; tenże, Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696—1732, P. 2010; — Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696—1732, Wyd. M. Zwierzykowski, P. 2008; Archiwum tajne Augusta II, Wyd. E. Raczyński, Wr. 1843 I 124—5, 181; Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701—1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962 s. 125, 139, 350; Diariusz walnej rady warszawskiej, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928; Grothówna Z., Kronika klasztorna sióstr norbertanek w Imbramowicach 1703—1741, Wyd. W. Bielak, W. W. Żurek, Kielce 2011 s. 11—12, 19—20, 25, 33; Limiers de H.P., Histoire de Suède sous le regne de Charles XII, Amsterdam 1721 V; Listy Jana J. Przebendowskiego podskarbiego w. koronnego do Adama M. Sieniawskiego wojewody bełskiego i hetmana w. koronnego z lat 1704—1725, Wyd. A. Perłakowski, Kr. 2007; Nordberg J. A., Histoire de Charles XII roi de Suède, La Haye 1744 II; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1698—1728, Kr. 1849 s. 58, 75, 83, 90, 100—2, 105, 109—11, 118, 123, 128—9, 133—5, 139, 148, 156—7, 161, 210; Pamiętnik dziejów polskich, Wyd. S. Barącz, Lw. 1855, s. 139, 142, 145, 148, 152, 158; Parthenay J. B., Dzieje panowania Augusta II, króla polskiego, W. 1854 s. 305; Rafałowiczówna J., A z Warszawy nowiny te…, Oprac. B. Popiołek, Kr. 2000; Rakowski W. F., Pamiętniki wielkiej wojny północnej, Oprac. M. Nagielski, M. Wagner, W. 2002; Rzeczpospolita w dobie upadku 1700—1740. Wybór źródeł, Wyd. J. Gierowski, Wr. 1955; Seyler J. D., Historia życia najjaśniejszego Stanisława I króla polskiego … [b.m.w.] 1744 s. 99—100, 152—4, 187, 200, 204—5, 213, 221; Teki Dworzaczka, CD—ROM, Kórnik—P. 1997; Voltaire, Histoire de Charles XII, roi de Suède, Basel 1731; Vol. leg., VI 53, 56; Załuski A. Ch., Epistolae historico-familiares, Braniewo 1711 III; Zawisza K., Pamiętniki…, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. LVI, 243, 265; — „Tyg. Ilustr.” 1863 nr 218 s. 460—2; — AGAD: Arch. Radziwiłów, Dz. V nr 15956/I s. 29, 68—9, Metryka Kor., t. 222 k. 134—5, Sigillata, 16, s. 22, 212, 226, 232, Sigillata, 18, s. 108—9, 197; AP w P.: Gr. Kalisz, 183 s. 82, 197 s. 33, Gr. Kościan, 72 k. 729, 80 k. 241v, 82 k. 735, 85 s. 659, 666, 694, 306 k. 359, Gr. Poznań, 352 k. 95v, 398 k. 23, 399 k. 30, 402 k. 43—4v, 51, 404 k. 18v, 405 k. 16, 416 k. 32, 417 k. 27v, 817 k. 83, 1328 k. 968v, 1493 k. 32, 44v, 1863 k. 77v, Gr. Wschowa, 100—7 k. 34v, 103 k. 68v, 109 k. 152v; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Parafia Gniewkowo, Liber Mortuorum, AP91; Arch. Archidiec. w P.: Parafia Czempiń, Liber Baptisatorum, PM054/01, mf. 823, Parafia Konojad, Liber Baptisatorum, PM131/01, mf. 118, Parafia Krerowo, Liber Baptisatorum, PM139/02, mf. 149, Parafia Oporowo, Liber Baptisatorum, PM206/01, mf. 304; B. Czart.: rkp. 199, 447, 449, 450, 455, 460, 467 s. 127, 159, rkp. 468, 527, 1687, 2747, 5770 nr 3627, rkp. 779 nr 8967, rkp. 5864 nr 20163, 20171, rkp. 5874 nr 20892, rkp. 5937 nr 35299, 35301, 35302, 35304— 35306, 35339, rkp. 5952; B. Jag.: rkp. 3604/2; B. Ossol.: rkp. 233, 297; BUW: rkp. 71; Lietuvos mosklų akademijos biblioteka w Wil.: F. 17, 177, k. 461; — Informacje Jerzego Dygdały z Tor. i Zbigniewa Hunderta z W.

Andrzej K. Link-Lenczowski i Michał Zwierzykowski